Kiedy świadek może kłamać?

Sąd Najwyższy uznał, że świadek, który z obawy przed grożącą mu odpowiedzialnością karną zataja prawdę lub zeznaje nieprawdę uniknie odpowiedzialności karnej.

Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 233 § 1 Kodeku Karnego, świadek nie może kłamać. Za zeznanie nieprawdy lub  zatajenie prawdy, osobie zeznającej jako świadek grozi kara pozbawienia wolności do 8 lat. Niedawno prawodawca dodał do art. 233 k.k. paragraf 1a, który określa typ uprzywilejowany przestępstwa składania fałszywych zeznań. Przepis ten stanowi, że osoba, która świadomie złożyła fałszywe zeznania lub zataiła prawdę w celu uniknięcia odpowiedzialności karnej, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Istotnym warunkiem podlegania odpowiedzialności jest pouczenie świadka o konsekwencjach złożenia fałszywych zeznań lub odebranie od niego przyrzeczenia przez organ przyjmujący zeznania.

Co z prawem do obrony?

Wskazany przepis powodował rozbieżności w jego interpretacji, a orzecznictwo karne prezentowało dwa odmienne stanowiska w kwestii ponoszenia odpowiedzialności przez świadka. Treść art. 233 § 1a budziła wątpliwości, co do zgodności z prawem do obrony, wynikającym z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 2020 r. wskazał, że: „nie popełnia przestępstwa z art. 233 § 1 ani § 1a k.k. osoba przesłuchiwana w charakterze świadka, gdy składa fałszywe zeznania z obawy przed narażeniem samego siebie na odpowiedzialność karną, w granicach własnej odpowiedzialności karnej. Dopuszczalność pociągnięcia do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 233 § 1a k.k. osoby, która z obawy o narażenie samego siebie na odpowiedzialność karną przesłuchiwana jest w charakterze świadka i zeznaje nieprawdę – obejmować może wyłącznie zeznania, których treść zawiera pomówienie innej osoby lub nieprawdziwe okoliczności niezwiązane ze sprawstwem czynu i potencjalną własną odpowiedzialnością karną przesłuchiwanego’’(I KK 58/19).

Czy podejrzany może ponosić odpowiedzialność karną z art. 233 k.k.?

Podejrzany (oraz oskarżony) nie składa zeznań, lecz składa wyjaśnienia, stąd nie może ponosić odpowiedzialności karnej z art. 233 k.k. W praktyce jednak organy postępowania przygotowawczego nierzadko wzywają do złożenia zeznań w charakterze świadka osobę, co do której zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje na dostateczne podejrzenie popełnienia przez nią czynu zabronionego – co zgodnie z art. 313 § 1 k.p.k. obliguje organ procesowy do postawienia takiej osobie zarzutów karnych. W takim wypadku organ powinien skierować do takiej osoby wezwanie na przesłuchanie w charakterze podejrzanego, a nie świadka. Różnica na pozór mało istotna, natomiast w praktyce znacząco zmienia pozycję osoby wezwanej. Podejrzany posiada szereg uprawnień i gwarancji procesowych, których nie ma jako świadek – w tym prawo do kłamstwa. We wskazanym powyżej przykładzie, osoba, która została wezwana na przesłuchanie w charakterze świadka, zamiast w charakterze podejrzanego, miała jak dotąd dylemat, czy złożyć zeznania obciążające (samooskarżyć się), czy też skłamać, ale narazić się przy tym na odpowiedzialność karną za przestępstwo z art. 233 § 1a k.k. Oczywiście, wspomnieć przy tym należy, że świadek może, w trybie art. 183 § 1 k.p.k., skorzystać z uprawnienia do odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie jeśli odpowiedź mogłaby go narazić na odpowiedzialność karną, jednakże skorzystanie przez świadka z tego uprawnienia może być ewidentnym sygnałem dla organu procesowego, że świadek jest sprawcą czynu zabronionego.

Sąd najwyższy w uchwale z 2021r. rozwiewa wątpliwości i precyzuje, w jakich okolicznościach świadek może kłamać:

 ,,Nie popełnia przestępstwa z art. 233 § 1a k.k. świadek składający fałszywe zeznanie z obawy przed grożącą mu odpowiedzialnością karną, jeśli — realizując prawo do obrony — zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, nie wyczerpując jednocześnie swoim zachowaniem znamion czynu zabronionego określonego w innym przepisie ustawy’’- postanowił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 9 listopada 2021r., sygn. akt: I KZP 5/21.

Charakterystyka przestępstwa składania fałszywych zeznań

Przestępstwo fałszywych zeznań może polegać na zaniechaniu – w przypadku zatajenia prawdy lub działaniu – polegającym na zeznaniu nieprawdy. Jest to przestępstwo formalne, a dopuszczalność pociągnięcia do odpowiedzialności karnej nie jest związana z wystąpieniem określonego skutku. Wobec tego nie jest konieczne, aby złożone zeznania wywołały znaczący wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Zeznanie nieprawdy polega na świadomym podaniu informacji niezgodnych ze stanem faktycznym. Zatajenie prawdy sprowadza się do celowego utrzymaniu w tajemnicy okoliczności, mogącej mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Zatem bez znaczenia pozostaje, że o tę okoliczność świadek nie został zapytany w toku przesłuchania. Natomiast bezpodstawne uchylenie się od odpowiedzi na pytanie, nie sprowadza się do zatajenia prawdy, wobec tego może skutkować jedynie nałożeniem kar porządkowych. W sytuacji, kiedy świadek przerzuca odpowiedzialność na inną osobę lub obciąża inną osobę o współudział w popełnianym przestępstwie, dopuszcza się pomówienia. Na odpowiedzialność karną naraża się osoba, która działając w złej wierze, pomawia inną osobę, zeznając nieprawdę.

Podsumowując, należy wskazać, iż uchwała Izby Karnej w składzie 7 sędziów podjęta w dniu 9 listopada 2021 r. rozwiała powyższe wątpliwości. Świadek może bezkarnie kłamać jedynie w sytuacji, kiedy obawia się grożącej mu odpowiedzialności karnej. Natomiast korzystanie z prawa do obrony nie może być nieograniczone, a w szczególności nie może prowadzić do przyzwolenia na popełnienie przestępstwa na szkodę innej osoby.

Jeśli zostałeś wezwany do złożenia zeznań i masz wątpliwości jak się zachować, zapoznaj się z tym wpisem: https://obronca24.pl/2020/09/21/na-przesluchanie-z-pelnomocnikiem

Adwokat Dawid Rasiński, nr tel.: 662 002 672, adres email: d.rasinski@krpartners.pl, kontakt@obronca24.pl